Η εποχή που μεσολαβεί ανάμεσα στους δυο Παγκοσμίους Πολέμους (1918-1939) αποτελεί για την Ευρώπη και για την Ελλάδα μια περίοδο συνεχών ανακατατάξεων. Η Αγγλία, η Γαλλία, η Ρωσία, η Ιταλία σύμμαχος των οποίων ήταν και η Ελλάδα αναδείχθηκαν νικητές στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ η Γερμανία και η Αυστροουγγαρία αποτελούσαν τους ηττημένους.

Οι συνθήκες ειρήνης που υπογράφηκαν ήταν εξοντωτικές για τους νικημένους. Δυσβάσταχτες πολεμικές αποζημιώσεις, διανομή των αποικιών των ηττημένων μεταξύ των νικητών και αφαίρεση εδαφών ήταν μερικές μόνο από τις ρυθμίσεις που επιβλήθηκαν το 1919.

Με τέτοιες μεθόδους οι νικητές κατέστρεφαν ουσιαστικά τη δυνατότητα οικονομικής ανόρθωσης όλης της Ευρώπης και δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για νέο πόλεμο. Οι προσδοκίες για ένα κόσμο ειρηνικό αποδεικνύονταν στην πράξη ανίσχυρες μπροστά στη βουλιμία των εθνικισμών και των οικονομικών υπολογισμών. Η Κοινωνία των Εθνών δημιούργημα των συνθηκών ειρήνης έγινε καταφύγιο των αδυνάτων και πεδίο ανταγωνισμού των ισχυρών.

Η Γερμανία και η Ιταλία ήταν δυο χώρες στις οποίες το παλαιό πολιτικό σύστημα δεν μπόρεσε να επιβιώσει. Η Ιταλία μαστίζονταν από υπερπληθυσμό, από έλλειψη επενδύσεων στην οικονομία, ενώ η διαφθορά απλωνόταν σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής ζωής. Η Γερμανία καταδικασμένη να πληρώνει κάθε χρόνο πολεμικές αποζημιώσεις στους νικητές, μεγαλύτερες από το εθνικό ακαθάριστο προϊόν, μαστιζόταν μέχρι το 1933 από ανεργία, αποβιομηχάνιση, ενώ ο εκτός ελέγχου πληθωρισμός έκανε απαγορευτική ακόμη και τη σκέψη για επενδύσεις.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να γεννηθούν και να αποκτήσουν απήχηση στα κράτη αυτά ακραία κινήματα που δεν αναγνώριζαν τις αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος. Στην Ιταλία ο Μουσολίνι δημιούργησε το φασιστικό κόμμα και στη Γερμανία ο Χίτλερ το Εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα. Η ρητορεία των δυο ανδρών στρεφόταν κατά των κεφαλαιούχων και κατά των ξένων. Ταυτόχρονα υπόσχονται στις εξαθλιωμένες μάζες ότι η άνοδός τους στην εξουσία θα σημάνει τη λήξη των προβλημάτων τους, αφού το κράτος θα υπερασπίζεται τα συμφέροντά και τα δικαιώματά τους στις διαμάχες με τους κεφαλαιούχους.

Οι φασίστες του Μουσολίνι στην Ιταλία θα καταλάβουν πραξικοπηματικά την εξουσία το 1923, ενώ στη Γερμανία ο Χίτλερ θα νικήσει στις εκλογές του 1933 βασιζόμενος στις ψήφους των ανέργων και των εξαθλιωμένων εργατών και αγροτών. Και στα δυο κράτη η κοινωνική πρόνοια τέθηκε στο περιθώριο. Οι δυο άνδρες αρχίζουν να εξοπλίζουν τους στρατούς τους με νέα οπλικά συστήματα, ενώ εκπονούν σχέδια για την ανάδειξη της Γερμανίας και της Ιταλίας σε υπερδυνάμεις σε βάρος των υπολοίπων.

Από το 1935 πυκνώνουν τα σύννεφα στα Βαλκάνια. Η Ιταλία αυξάνει την επιθετικότητά της. Ο Μουσολίνι ονειρεύεται την εξάπλωση της ιταλικής κυριαρχίας σε όλη τη Μεσόγειο. Ονειρεύεται το Mare nostrum, τη Μεσόγειο ως μια ιταλική λίμνη. Επιτίθεται καταλαμβάνει διαδοχικά την Αβησσυνία, τη Λιβύη και την Αλβανία.

Τα βαλκανικά κράτη ανησυχούν και η Αγγλία, ευαίσθητη σε αυτή την περιοχή της Ευρώπης βγαίνει από την επιφυλακτικότητά της. Η Αγγλία και η Γαλλία προσφέρουν την εγγύησή τους στη Ρουμανία και στην Ελλάδα εναντίον ενδεχόμενης ιταλικής επίθεσης. Η Βουλγαρία προτιμά να συνταχθεί με τη Γερμανία και την Ιταλία που έχουν συστήσει τις δυνάμεις του 'Αξονα.

Την 1η Σεπτεμβρίου του 1939 και αφού ο Χίτλερ έχει προσαρτήσει την Αυστρία και την Τσεχοσλοβακία, ο γερμανικός στρατός εισβάλλει στην Πολωνία. Η Αγγλία και η Γαλλία κηρύσσουν τον πόλεμο στη Γερμανία. Η Σοβιετική 'Ενωση, που έχει υπογράψει τον Αύγουστο του 1939 το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ (με το οποίο τα συμβαλλόμενα μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να μην εμπλακούν σε πόλεμο μεταξύ τους και συμφωνούν στην προσάρτηση των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης) εισβάλλει και αυτή αρχικά στην Πολωνία και αργότερα στη Λετονία, Λιθουανία, Εσθονία και Φιλανδία.

Ακολούθως ο γερμανικός στρατός καταλαμβάνει τη Δανία, τη Νορβηγία, το Βέλγιο, την Ολλανδία, εισβάλλει στη Γαλλία, ενώ ο Χίτλερ σκέπτεται να πραγματοποιήσει απόβαση στη Μεγάλη Βρετανία. 'Ομως η αγγλική αντίσταση καθ' όλη τη διάρκεια του θέρους του 1940, αναγκάζει τον Χίτλερ να εγκαταλείψει προσωρινά τα σχέδια για απόβαση και να στρέψει το ενδιαφέρον του στα Βαλκάνια.

Τα βαλκανικά κράτη φοβούμενα μη βρεθούν στο δρόμο της θύελλας, άλλα κηρύσσουν ουδετερότητα και άλλα κάνουν επίδειξη καλής διαγωγής, η Ελλάδα όμως διαπιστώνει ότι όλο μεγαλώνει η δραματική της απομόνωση, άρα και το βάρος της ευθύνης της, απέναντι στις παραδόσεις της και την ιστορία της. 

Στο επακολουθήσαν χρονικό διάστημα, εντάθηκαν οι προσπάθειες αποκοιμίσεως της Ελλάδας και από τους δύο εταίρους του 'Αξονα. Η Ιταλία συνέχιζε να προετοιμάζεται για την παραβίαση της ελληνικής ανεξαρτησίας, όμως η αιφνιδιαστική έναρξη του πολέμου από τον Χίτλερ και οι κεραυνοβόλες επιτυχίες του στα πεδία των μαχών την έκαναν να χάσει τη ψυχραιμία της και να επιχειρήσει και αυτή κάτι εντυπωσιακό, ώστε να προλάβει να επωφεληθεί, αισθανόμενη το τέλος του πολέμου. 

Ακολούθησε μια προσπάθεια από τον Μουσολίνι εξερεθισμού της Ελλάδας και αναζήτησης αφορμών, ρυθμισμένη με μαθηματική ακρίβεια ώστε να ακολουθεί την ανιούσα και δεν έλειπαν και οι προκλήσεις:

• Βομβαρδισμός ελληνικών πολεμικών πλοίων, συμπεριλαμβανομένου του αντιτορπιλικού 'Υδρα. 
• Συνεχής παραβίαση του ελληνικού εναέριου χώρου. 
• Ιταλικός τύπος δημοσιεύει με εντυπωσιακούς τίτλους, ότι "ο μέγας Αλβανός πατριώτης Νταούτ Χότζα δολοφονήθηκε στην ελληνοαλβανική μεθόριο από 'Ελληνες πράκτορες". (Ο Νταούτ Χότζα ήταν ληστής επικηρυγμένος προ εικοσαετίας, σκοτώθηκε σε καυγά από δύο Αλβανούς, τους οποίους μάλιστα προ διμήνου είχαν συλλάβει οι ελληνικές Αρχές). 
• Ο γνωστός δημοσιογράφος Γκάυντα, φερέφωνο του φασιστικού κόμματος, την 14 Αυγούστου, με άρθρο του στον κατευθυνόμενο ιταλικό τύπο έδινε το γενικό σύνθημα: Γενική επίθεση κατά της Ελλάδος. Η Ιταλία πλέον είχε αποβάλει το προσωπείο. 
• Την επομένη, 15 Αυγούστου, ακολούθησε ο άνανδρος τορπιλισμός του καταδρομικού ΕΛΛΗ στο λιμάνι της Τήνου.

Αυτή η τελευταία πρόκληση, ιερόσυλη πράξη, εγκαινίασε συμβολικά την επίθεση εναντίον της Ελλάδος και χρωμάτισε με ιερότητα τον αγώνα που ακολούθησε. 

Από της 22 Οκτωβρίου, στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ρώμης, ο Τσιάνο, αρχίζει να συντάσσει το περιλάλητο τελεσίγραφο, που προορίζετο για την ελληνική Κυβέρνηση, το οποίο δεν άφηνε περιθώρια για διέξοδο, παρά μόνο "ή αποδοχή της κατοχής ή εκτέλεση επίθεσης". 

Το ελληνικό Γενικό Επιτελείο δεν μπορούσε να ολοκληρώσει την άμυνα της χώρας, όπως ακριβώς θα επιθυμούσε, κυρίως για δύο λόγους: 

Kάθε σημαντική κινητοποίηση, θα σήμαινε πρόκληση στον Μουσολίνι. 

Η πρωτοβουλία ενάρξεως των επιχειρήσεων ανήκε στην Ιταλία, που όμως ήταν άγνωστο πότε θα εκδηλωθεί και μια επιστράτευση, με πιθανή μακροχρόνια αναμονή, θα έφθειρε το ηθικό των στρατευμένων αλλά και την οικονομία της χώρας. 

Το επίσημο ιταλικό τελεσίγραφο

Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν δια την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι ετηρήσαμεν την πλέον αυστηράν ουδετερότητα και ίσην προς όλους, η Ιταλία, μη αναγνωρίζουσα εις ημάς το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι 'Ελληνες, μου εζήτησε σήμερον την 3ην πρωινήν την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους, κατά την ιδίαν αυτής βούλησιν, και μου ανεκοίνωσεν ότι, προς κατάληψιν αυτών, η κίνησις των στρατευμάτων της θα ήρχιζε την 6ην πρωινήν. Απήντησα εις τον ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ' εαυτό και τον τρόπον με τον οποίον γίνεται τούτο ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος. Τώρα θα αποδείξωμεν εάν πράγματι είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας, την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. 'Ολον το 'Εθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγωνισθήτε δια την Πατρίδα. τας γυναίκας, τα παιδιά σας και τας ιεράς μας παραδόσεις.

Νυν υπέρ πάντων ο αγών.

Ι. ΜΕΤΑΞΑΣ

Στη δυτική Μακεδονία ο ελληνικός στρατός καταλαμβάνει στις 22 Νοεμβρίου την Κορυτσά, ενώ στον κεντρικό τομέα της βόρειας Πίνδου εξουδετερώνει μια ιταλική μεραρχία Αλπινιστών και στον παραλιακό τομέα, όπου οι Ιταλοί είχαν στην αρχή κατορθώσει να εισχωρήσουν σε μεγάλο βάθος, τους υποχρεώνει να εκκενώσουν την κοιλάδα του ποταμού Καλαμά. Στο τέλος του χρόνου οι Ιταλοί βρίσκονται απωθημένοι 60 χιλιόμετρα πέρα από τα ελληνικά σύνορα.

Η ιταλική αντεπίθεση που ξεκινά με την έναρξη του νέου έτους δεν έχει αποτέλεσμα. Ο ελληνικός στρατός θα μπει στο Πόγραδετς, στο Αργυρόκαστρο, στη Χιμάρα, στους Αγίους Σαράντα. Σε διάστημα έξι μηνών οι Ιταλοί υφίστανται βαριές ήττες. Δεκαέξι ελληνικές μεραρχίες ακινητοποιούν στην Αλβανία εικοσιεπτά ιταλικές με εξοπλισμό πολύ ανώτερο των ελληνικών.

Ο Χίτλερ βλέποντας τις διαδοχικές ήττες του ιταλικού στρατού αποφασίζει να επέμβει. Στέλνονται γερμανικές μηχανοκίνητες μεραρχίες στη Βουλγαρία, ενώ παράλληλα απευθύνεται τελεσίγραφο στη Γιουγκοσλαβία να παραχωρήσει το έδαφός της για να περάσει ο γερμανικός στρατός στην Ελλάδα. Η γιουγκοσλαβική άρνηση όμως δεν συνοδεύεται και από αντίστοιχη αντίδραση. Οι Γερμανοί τσακίζουν μέσα σε έξι μόνον ημέρες την αντίσταση των Γιουγκοσλάβων και στις 6 Απριλίου του 1941 οι γερμανικές μηχανοκίνητες μεραρχίες εισβάλλουν στο έδαφος της Ελλάδας ταυτόχρονα από τη Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία.

Το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού στρατού βρίσκεται βαθιά μέσα στην Αλβανία και δεν μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση του νέου εισβολέα. Οι λίγες ελληνικές μονάδες που βρίσκονταν στη Μακεδονία μαζί με βρετανικές δυνάμεις δεν μπορούν να ανακόψουν την προέλαση των χιτλερικών στρατευμάτων. Η κυβέρνηση και ο βασιλιάς εγκαταλείπουν τη χώρα, ενώ η στρατιωτική ηγεσία συνθηκολογεί στις 24 Απριλίου.

Η συμβολή στη συμμαχική υπόθεση της ελληνικής αντίστασης κατά της γερμανοιταλικής εισβολής αναγνωρίζεται από όλους. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, πρωθυπουργός τότε της Αγγλίας ορίζει στα Απομνημονεύματά του τη σημασία της:

Εκτός του ότι οι ελληνικές επιτυχίες στην Αλβανία, συνιστούν την πρώτη νίκη των Συμμάχων τη στιγμή που φαινόταν ο 'Αξονας πανίσχυρος, ενθαρρύνουν τους άλλους διστακτικούς λαούς, καταστρέφουν το γόητρο του Μουσολίνι και επηρεάζουν ακόμη περισσότερο τη στάση του αμερικανικού λαού.

"Είναι αναμφίβολο -γράφει ο Τσώρτσιλ- ότι το έγκλημα που διέπραξαν ο Μουσολίνι και ο Χίτλερ χτυπώντας την Ελλάδα και οι προσπάθειές μας για να αποτύχει η τυραννία τους άγγιξαν βαθιά τον λαό των Ηνωμένων Πολιτειών και προπάντων τον μεγάλο άνδρα που είχε επικεφαλής, τον Ρούζβελτ".

Η αντίσταση στην Κρήτη προκάλεσε την καταστροφή επίλεκτων γερμανικών δυνάμεων, που θα μπορούσαν να παίξουν κεφαλαιώδη ρόλο στα μεταγενέστερα γεγονότα της Μέσης Ανατολής. "Στην Κρήτη ο Γκαίριγκ δεν κέρδισε παρά μια Πύρρειο νίκη, γιατί οι δυνάμεις που κατανάλωσε εκεί θα μπορούσαν εύκολα να του δώσουν την Κύπρο, το Ιράκ, τη Συρία και ίσως την Περσία". Τέλος χάρη στη σερβική και την ελληνική αντίσταση ο Χίτλερ αναγκάστηκε να αναβάλει για ζωτικό χρονικό διάστημα την επίθεση κατά της Σοβιετικής 'Ενωσης, με αποτέλεσμα να ανατραπούν τα σχέδιά του και να αντιστραφεί η πορεία του πολέμου.

Παρά την συγχώνευση του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων με την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας, το προσκοπικό πνεύμα ούτε για μια στιγμή εγκατέλειψε εκείνους που είχαν δώσει τον όρκο του Προσκόπου. Αυτό φάνηκε με την κατάλυση του ελεύθερου κράτους από τους εισβολείς, την άνοιξη του 1940.

Σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής, οι παλιές προσκοπικές Ομάδες συνέρχονταν μυστικά, και ασχολούνταν με την προετοιμασία της ανασύστασης του Σώματος και την παροχή πολύτιμων υπηρεσιών στις οργανώσεις αντιστάσεως, στον Ερυθρό Σταυρό και στο πληθυσμό που δυστυχούσε. Η υπομονή, η αισιοδοξία και η αλληλεγγύη ήταν τα σύμβολα των νεαρών εκείνων Ελλήνων κατά τη σιωπηρή τους εξόρμηση για να ανακουφίσουν τους πάσχοντες συνάνθρωπούς τους. Πολλοί πλήρωσαν με τη ζωή τους την αφοσίωσή τους στα εθνικά και προσκοπικά ιδεώδη.

Η ελεύθερη Ελληνική Κυβέρνηση της Αλεξάνδρειας εγκατέστησε το 1942 προσωρινό Διοικητικό Συμβούλιο των Ελλήνων Προσκόπων με Επίτιμο Πρόεδρο τον «διάδοχο Παύλο». Λίγο αργότερα, ο Δ. Αλεξάτος, έφεδρος αξιωματικός του τότε Βασιλικού Ναυτικού, σε συνεργασία με τον Πλοίαρχο Γ. Λελούδα και τέως στελέχη του Σώματος, οργανώνουν Ομάδα Ποντοπόρων Προσκόπων στα πολεμικά πλοία και τις υπηρεσίες του τότε Β.Ν. Την Ομάδα αυτή αποτέλεσαν όσοι είχαν διατελέσει Πρόσκοποι από αυτούς που υπηρετούσαν την περίοδο εκείνη στο τότε Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό στην Αίγυπτο.

Μετά τα στασιαστικά κινήματα που σημειώθηκαν εκεί, οι Ποντοπόροι Πρόσκοποι οργάνωσαν αναμορφωτική κατασκήνωση στο Κασφαρέτ του Σουέζ, όπου στάλθηκαν 300 παιδιά ναυτικών που είχαν παρασυρθεί από τους κινηματίες. Τον Αύγουστο του 1943, ιδρύθηκαν από τους Γ. Βλάχο και Τ. Γκαζιάνη προσκοπικές Ομάδες στις Προσφυγικές Κατασκηνώσεις Μέσης Ανατολής για την απασχόληση των παιδιών των προσφύγων. Τα αποτελέσματα ήταν πλούσια.

'Οπως ο Φοίνικας, το συμβολικό πτηνό που καθιερώθηκε στο έμβλημα του ΣΕΠ, αναγεννάται κατά την παράδοση από τις στάχτες του, έτσι και ο Ελληνικός Προσκοπισμός αναβίωσε με την απελευθέρωση της ελληνικής γης από τα στρατεύματα Κατοχής. Κατάπληκτος ο λαός πανηγύριζε βλέποντας να παρελαύνουν πλήρως οργανωμένοι οι 'Ελληνες Πρόσκοποι κατά τη μεγαλειώδη παρέλαση της 28ης Oκτωβρίου 1944.

Συγχρόνως, οι Ποντοπόροι Πρόσκοποι που μόλις είχαν καταφτάσει από το εξωτερικό, ανέλαβαν υπηρεσίες οργανώσεως και περιθάλψεως στα λιμάνια όπου επέστρεφαν τα πλοία του Ελληνικού Στόλου.

Τον Νοέμβριο του 1944 το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων ανασυστήθηκε επίσημα με τη συγκρότηση του Διοικητικού Συμβουλίου από τον Αντώνιο Μπενάκη. Απ'άκρη σ'άκρη στην Ελλάδα αρχίζει εντατική εργασία για την ανασυγκρότηση των Ομάδων, των Εφορειών και των Τοπικών Προσκοπικών Συνδέσμων. Παρατηρείται μαζική προσέλευση της ελληνικής νεολαίας στις τάξεις του Προσκοπισμού.

Με υπεράνθρωπη εργασία και την συμπαράσταση του Κράτους προχωρούν οι προσπάθειες της αναδημιουργίας. Η εξεύρεση υλικού και στέγης ήταν τα κυριότερα μελήματα. Παράλληλα επιδιώκεται η συμπλήρωση της οργανικής και διοικητικής σύνθεσης του Σώματος. Τα αποτελέσματα της όλης προσπάθειας ήταν μεγαλύτερα από τις προσδοκίες όλων και η περίοδος της ανασυγκρότησης έληξε το 1946 με τη σύγκληση του δεύτερου, κατά σειρά, αλλά πρώτου μεταπολεμικού, Πανελλήνιου Προσκοπικού Συνεδρίου, στην Αθήνα τον Απρίλιο του 1946.

Αθήνα, 18 Οκτωβρίου 1944: Ο Γεώργιος Παπανδρέου
υψώνει την Σημαία στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης
σημειώνοντας το τέλος του Αγώνα

• Βλάσης Βλασίδης, “Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και το έπος του 1940”, Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων
• "Αίεν Αριστεύειν, Χρυσούν Ιωβηλαίον Ελλήνων Προσκόπων 1910-1960”, ΣΕΠ, 1960
• Εφημερίδα "Καθημερινή"
• Ιστορικό Αρχείο Γενικού Επιτελείου Στρατού
• Φωτογραφικό Αρχείο Εφημερίδας "Αυγή"
• Αρχείο περιοδικού "LIFE"